Bafra Asri Mezarlığı’nda, Arife günü ziyaretçilerin duaları eşliğinde geçmişin anıları arasında dolaşıldı. Güneş, mezar taşları üzerine son ışıklarını serpiştirirken, rüzgar da mermerlerin arasında dolaşarak unutulmuş isimlere hüzünlü bir dokunuş bıraktı. İşte o isimlerden biri, zamanın sessiz tanığıydı: Ali İşman.
Fotoğraf 1: Ali İşman ve eşi Mediha Hanım
Yıpranmış mezar taşı, bir hayatın kırık dökük parçalarını taşıyordu. Bafra’da, Mersin balığından siyah havyar üreten ve Kızılırmak’ın denize döküldüğü Fener’de yankılanan bir miras bırakan o adam kimdi? Ahir ömründe neler yaşamıştı? Belki de mezarın ardındaki gizem, ziyaretçilerin adımlarıyla yeniden ortaya çıkacaktı. İşte hikayesi:
Bafra, Türkiye’nin en önemli siyah havyar üretim merkezlerinden biri olarak bilinse de, bu geleneğin nasıl başladığına dair kesin bir bilgi yoktur. Bölgedeki balıkçılar ve çeşitli kaynaklar, havyar üretiminin gelişiminde farklı kültürel etkileşimlerin rol oynadığını göstermektedir. Birçok anlatı, Bolşevik Devrimi sonrası Rusya’dan kaçan Kazakların Bafra’ya yerleşip havyarcılığı burada sürdürdüğünü kaydetmektedir. Sürmeneli balıkçılar ise bu avcılık yöntemini öğrenerek kendi çevrelerine yaymışlardır.
Ayrıca, bölgedeki gayrimüslim toplulukların da havyarcılık geleneğine katkıda bulunduğu düşünülmektedir. Özellikle Nevşehir’nin Mustafa Paşa (Sinasos) kasabasında yaşayan Kapadokyalı Rumların, İstanbul’daki havyar ticaretinde önemli bir yere ulaştığı bilinmektedir. 1800’lü yıllarda Rusya’dan gelen Sinasosluların, Karadeniz’in güney kıyısında, özellikle Bafra’da havyar üretiminde aktif olduğu varsayılmaktadır.
Bu çeşitlilik, Bafra’daki havyarcılığın tek bir topluluk tarafından değil, çeşitli etkileşimler ve göçlerle şekillendiğini göstermektedir. Kazaklar, Sürmeneliler ve diğer balıkçılar, havyar üretim geleneğinin gelişiminde önemli rol oynamışlardır. Bu süreç, Bafra’nın havyarcılıktaki köklü tarihini ve bölgesel ekonomiye katkısını yansıtmaktadır.
Türkiye’de Sakarya, Kızılırmak ve Yeşilırmak ağızlarında yoğun şekilde gerçekleştirilen mersin balığı avcılığı ve havyar üretimi, bölge ekonomisine büyük katkı sağlamış ve yöre insanının geçim kaynaklarından biri haline gelmiştir. Bu faaliyetler, yalnızca yerel halk için değil, çevre iller açısından da önemli bir gelir kapısı olmuş, zamanla bölgesel ekonominin temel taşlarından biri haline gelmiştir. Özellikle 1950’li yıllarda, Mersin balığının hem eti hem de değerli havyarı, balıkçılıkla uğraşanlar için büyük bir kazanç kaynağı olmuştur.
Fotoğraf 2: Mersin balığı ve Bafra’da havyarcılık
Bafra, Mersin balığı havyarıyla markalaşarak bu özel ürünü yalnızca Türkiye sınırları içinde değil, uluslararası arenada da tanınır hale getirdi. Havyarın diplomatik davetlerde ve resmi organizasyonlarda sıkça tercih edilmesi, prestijini artırarak gastronomik bir simge durumuna gelmesini sağladı. Bafra havyarı, devlet protokolünde önemli konuklara sunulan lezzetler arasında yer almaktadır. 1953 yılında Fransız Başbakanı Joseph Laniel’e ve 1965’te İran Şahı ile Kraliçe Süreyya’ya ikram edilmesi bunun en çarpıcı örneklerindendir. Ayrıca, 1980’de Macaristan Dışişleri Bakanı için özel olarak Ankara’ya gönderilmesi, havyarın devlet nezdindeki önemini bir kez daha gözler önüne sermektedir.
Bu süreçte, Bafra havyarcılığının gelişimine büyük katkı sağlayan isimlerden biri de Ali İşman’dır. İşman, Bafra’nın havyar üretimiyle tanınmasında ve bu alanda bir marka haline gelmesinde büyük bir çaba göstermiştir.
Ali İşman, yalnızca bir tüccar değil, aynı zamanda bir öncüydü. Siyah havyarın yerel pazarlardaki sınırlı varlığını aşarak uluslararası bir marka haline dönüşmesini sağladı. Onun vizyonu sayesinde, Bafra’nın eşsiz siyah havyarı artık yalnızca Anadolu’nun değil, Avrupa’nın da seçkin sofralarında yer alır hale geldi. Rusya’nın havyar tekeline meydan okuma cesareti, Avrupa’nın havyar aristokrasisini adeta büyülemiştir. Artık Avrupalı gurmeler, ihtişamı arayarak “Bafra caviar! Bafra caviar!” diye haykırıyor. Ali İşman’ın mirası, Bafra’nın siyah havyarını dünya düzeyinde bir simge haline getirmektedir.
Yazı dizisinin devamı yarın…
