CHP Genel Başkanı Özgür Özel, Ekrem İmamoğlu’nun tutuklanmasıyla ilgili olarak Türkiye’yi Batılı ülkelere şikâyet etmeye devam ediyor. Özel, yakın zaman önce İngiltere’ye yönelttiği eleştirilerle, “Terk edilmişlik hissediyoruz. Bu nasıl dostluk? Gerçekten çok kırgınız.” ifadelerini kullandı.
Dün meydana getirdiği açıklamada ise “Bunu Türkiye’nin iç meselesi olarak görerek tarihi bir hata yapıyorlar.” şeklindeki sözleriyle itirazlarını sürdüren Özel, bu durumun kendisi üzerindeki hayal kırıklığını da gözler önüne serdi.
Günümüzden 106 yıl önce, Osmanlı döneminde kurulan İngiliz Muhipleri (sevenleri) Cemiyeti’nin üyeleri ise İngiltere ile oldukça yakın bir ilişkideydiler. Bu kişiler, “büyük devlet, faziletli imparatorluk” olarak betimledikleri İngiltere’nin ülkeyi kurtaracağına ve kendilerine önemli mevkiler vereceğine inanıyorlardı.
İNGİLİZ MANDASI’NDAN MEDENİYET BEKLİYORLARDI
İngiliz Muhipleri Cemiyeti (Association of the Friends of England in Turkey), Millî Mücadele döneminde, 20 Mayıs 1919’da kurulmuştu. Cemiyetin kurucuları arasında eski Dahiliye Nazırı Memduh Paşa, Şehremini Cemil Paşa, Ahmet Zülküfül Paşa ve gazeteci Abdullah Cevdet gibi isimler bulunmaktaydı. Cemiyet, verilen bir beyannamede İngiltere’nin yardımının Osmanlı’nın birliği için gerekli olduğunu belirtiyordu.
Sait Molla’nın öncülüğünde kurulan bu cemiyet, Osmanlı’nın ancak İngiltere’nin korumasıyla kurtulabileceği fikrini benimsiyordu. “Mandat” sistemi, I. Dünya Savaşı sonrası, az gelişmiş ülkelerin bağımsız olarak yönetilemeyeceği fikrinden yola çıkarak oluşturulmuştu.
İNGİLİZLERİ DÜŞMAN OLARAK GÖRMEKTE HATALIYDIK
Cemiyetin kurucularından Sait Molla, derneğin faaliyete geçmesi ile birlikte, tüm belediye başkanlıklarına telgraf göndererek, İngiliz Muhipleri Cemiyeti’nin halka anlatılması ve üye kazanılmasını istemişti. Molla, halka, İngiliz Elçiliği’ne yazılan mektuplarla, İngiliz taraftarlığının kurtuluş yolu olduğunu ifade etmelerini de öneriyordu.
Cemiyetin yayın organı olan İstanbul gazetesi, 24 Mayıs 1919 tarihli sayısında bir mektup yayınlayarak, İngilizlerin düşman görmekle büyük bir yanılgıya düştüklerini belirtmişti. Mektubun sahibi, “Artık İngiliz dostluğuna dört elle sarılmalıyız.” çağrısında bulunmuştu.
Sait Molla ve destekçileri, o dönemde önemli bir etki ile varlık göstermekteydiler. İlk olarak, İngiliz casusu Frew’in talimatıyla, İstanbul’un yoksul semtlerine gıda ve et dağıtımı yaparak halkın desteğini kazanma çabasına girmişlerdi. Ayrıca, bu ziyaretlerin ardından kahvehanelerde nakdi yardımlar yapılmış ve alınan paralarla İngiliz mandasının faydaları dile getirilmişti.
Millî Mücadele’nin kazanması ile birlikte, cemiyetin önderleri faaliyetlerini durdurup, yurtdışına kaçış arayışlarına girmeye başladılar. Sait Molla ve diğerleri 1922 yılının başlarından itibaren yavaş yavaş ülkeden ayrılmaya başladılar.
Yurtdışına kaçanların ailelerine yazdıkları mektuplarda, kaçakların durumlarını tam olarak anlayamadıkları ve ailelerini de sorunlu bir duruma soktukları görülmektedir. Bir mektupta, firar eden bir kişi, eşine, “Herhangi bir tehlike gördüğünde İngiliz Elçiliği’ne başvurabilirsin. Onlar senin haklarını koruyacaktır.” şeklinde seslenmekteydi.
Diğer bir kaçak ise, İngiltere’nin kendilerini koruma altına aldığından bahsederek, artık bir korkularının kalmadığını aktarmaktaydı. Mektubunda, “Bu adil hükümet, sizi de koruyacaktır.” diyordu.
Yazılan mektuplarda, birçok kaçak, gelişmelerin kendileri adına hayırlı olduğu inancındaydı. Bir mektupta, “İngiltere devleti bizi oldukça iyi karşılamış ve her türlü ihtiyaçlarımızı karşılayacak.” ifadeleri yer almakta.
Ancak olayların karmaşası nedeniyle, kaçış planlarının zaman zaman aksadığı da belirtilmiştir. “Dün gitmek için vapura bindik fakat geri döndük. Gece yarısı yeniden yola çıkacağız. Nereye gideceğimiz henüz belirsiz.” satırları, bu belirsizliğin vurgusunu yapmaktadır.
Kaçanların ailelerine olan özlemleri, mektuplarda da kendine yer bulmakta; “Ellerinizden öperim, sizleri her zaman koruyacağız.” diyerek cümlelerini tamamlıyorlardı.
– Doç. Dr. Mehmet Demiryürek, “İngiliz Muhibler Cemiyeti Hakkında Bazı Notlar ve Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Atatürk Yolu Dergisi, Mayıs-Kasım 2006
– Öğr. Gör. Mustafa Toker, “İngiliz Muhipler Cemiyeti Üyelerinin Firar Ederken Ailelerine Yazdığı Mektuplar”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Atatürk Yolu Dergisi, Güz 2017
