Türk işçileri, fazla mesai konusunda Avrupa’da bir rekora imza atarak, bu alanda zirveye yerleşti. Avrupa İstatistik Ofisi’nin 2024 yılı verilerine göre, Türkiye’deki fazla mesai süresi ortalama 43.1 saat. Bu süre, Avrupa Birliği ortalamasının 7 saat üzerinde bulunuyor. Avrupa genelinde işçilerin haftalık çalışma süresi ortalama 36 saat iken, Türk çalışanlar neredeyse bir tam gün fazla mesai yapmış oluyor.
Türkiye, Avrupa’da fazla mesaide birinci sırada yer alırken, Sırbistan, Bosna-Hersek, Yunanistan, Bulgaristan ve Polonya gibi ülkeler de en çok çalışılan ülkeler arasında sıralanıyor. Diğer yandan, en az mesai yapılan ülke ise haftalık 32.1 saatle Hollanda. Bu ülkeyi Danimarka, Almanya ve Norveç takip ediyor.
Türk emekçileri, fazla çalışma süresinde Avrupa’nın zirvesinde bulunmalarına rağmen, düşük maaşlarla son sıralarda yer alıyor. Ülkede net 22 bin 104 TL tutarındaki asgari ücret, Avrupa’nın en düşük üçüncü asgari ücreti konumunda. Vergilendirme açısından da Türk çalışanları, gelirleri ile orantılı olarak vergi ödemekte zorlanıyor. Asgari ücretin üzerinde kazanan işçiler, neredeyse daha fazla kazananlarla aynı vergi dilimlerinde yer almakta, bu da düşük ücretler için sorun yaratmakta.
Fazla mesaideki yüksek oranına karşın, Türk işçileri aldığı yarım ücretler ile lig sonuncusu konumundadır. Çalışanlar, harcadıkları emek karşılığında hak ettikleri maaşı alamazken, daha fazla kazananlar kadar vergi ödemek zorunda kalıyorlar.
Çoğunluğu haftalık 45 saatlik yasal çalışma süresinin üzerinde emek harcayan işçilerin, bu ekstra çalışmalarının çoğu zaman karşılığını alamadıkları görülmektedir. Fazla mesaileri adeta angarya olarak nitelendirilmektedir. Anayasanın 18. Maddesi, zorla çalıştırmanın yasak olduğunu açıkça belirtmektedir. “Hiç kimse zorla çalıştırılamaz, angarya yasaktır” ifadesi, işçi ile işveren arasındaki bu ilişkinin hukuksal açıdan ne denli önemli olduğunu öne çıkarmaktadır. OECD verileri, Türkiye’de bazı emekçilerin 50 saatin üzerinde fazla mesai yaptığını göstermektedir.
Fazla mesai düzenlemeleri, iş yasası ile belirlenmektedir. İşçinin ne kadar süre fazla mesai yapacağı, kimlerin mesaiye kalacağı ve ne kadar ücret ödeneceği yasalarla düzenlenir. İşveren, işin niteliğine veya üretimin artırılması gibi gerekçelerle işçiye fazla çalışma yaptırabilir.
Haftada 45 saatlik yasal süreyi dolduran bir çalışanın, bu süreyi aşan dilim için fazla mesai ücreti ödenmesi gerekmektedir. Fazla çalışma için günlük 11 saat ve yıllık 270 saat sınırı bulunmaktadır. Bir işçiye yılda 270 saatten fazla mesai yaptırmak yasal olarak mümkün değildir.
Yarım saatten az olan fazla mesai süreleri yarım saat, yarım saati geçen süreler ise bir saat olarak değerlendirilmelidir. Yasaya göre muaf tutulan işçilerin, belirlenen sürelerin dışında çalıştırılması da yasaktır.
Sağlık açısından belirli kısıtlamalara tabi olan bazı işçilerin, fazladan çalışma yapması da yasaktır. Bu durumda olan işçiler, sağlık raporu olanlar, 18 yaşından küçük olanlar ve belli dönemlerde bulunan çalışanlar, fazla mesaiye zorlanamaz. Bu durumda, işçinin rızası olmadan fazla mesai yapılması hukuken suç teşkil eder.
Baskı altındaki bir işçi, fazla mesaiye zorlandığı durumlarda işten ayrılıp, hak ettiği kıdem tazminatını mahkemede talep edebilir. Ancak, işçi, baskı altında çalıştığını kanıtlamak zorundadır. Aksi takdirde hakkını kaybeder.
Angaryanın yasaklanmış olması, işçiyi rahatsız etmekle kalmaz, işyerinde huzursuz bir ortam yaratır. Eğer fazla çalışma yapılıyorsa, kesinlikle işçinin onayı alınmalı ve bu çalışmanın karşılığı verilmelidir.
